کد مطلب:41992 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:37

گنجینه پرسمان » تاريخ و سيره

تاريخچة زندگي ماتريدي چيست؟

بررسي كتابهاي تراجم، اين مطلب را قطعي ميسازد كه بنيانگذاران اين مكتب، در عصر خود معروفيت كامل پيدا نكرد و بعدها نيز ترجمه نگاران به ضبط زندگي او كمتر پرداختند، در حالي كه همة تذكره نگاران به بيان زندگي اشعري پرداخته و از او به گونهاي ياد كردهاند و شايد نكتة آن اين باشد كه «ماتريدي» دور ازعاصمة آن روز اسلام يعني «عراق» زندگي ميكرد، در حالي كه «اشعري» در عاصمة اسلام به دنيا آمد و در همان جا درگذشت و دوستان و دشمنان او هريك به گونهاي از او ياد كردهاند.
ابن نديم (م 388) در فهرست خود، از «ماتريدي» ياد ننموده درحالي كه ترجمة مختصري از اشعري انجام داده است، كتاب شيخ طحاوي پيشواي حنفيها در مصر مورد عنايت قرار گرفته و شروح زيادي بر آن نوشته شده است، در حالي كه اين كار دربارة كتابهاي « ماتريدي» صورت نپذيرفته است از اين جهت ميبينيم ترجمه نگاران مانند:
1 ـ ابن خلكان (681) مؤلف «وفيات الأعيان» 2 ـ صلاح الدين صفدي (764) مؤلف «الوافي بالوفيات» 3 ـ ابن شاكر كتبي، (764) مؤلف «فوات الوفيات» 4 ـ تقي الدين سلامي(774)، مؤلف «الوفيات» 5 ـ ابن خلدون (808) مؤلف «مقدمه و تاريخ» 6 ـ جلال الدين سيوطي (911) مؤلف «طبقات المفسرين» و همچنين ديگر نويسندگان از «ماتريدي» نامينبردهاند، در حالي كه از افرادي كه از نظر علميكمتر بودهاند، نام بردهاند، حتي كساني كه به ترجمة او پرداختهاند، چيز مفصلي ياد نكردهاند، و آنچه نگارنده توانسته از لابلاي كتابها دربارة زندگي او به دست آورد، همين است كه اينجا مينگارد.
مترجمان زندگي «ماتريدي» ميگويند وي در سال 333 چشم از جهان بست، در حالي كه از سال تولد او چيزي گزراش نميكنند، ولي به گونهاي ميتوان گفت كه او در حدود 248 يا 250 متولد شده است، زيرا وي از «نصير بن يحيي بلخي» اخذ حديث نموده و او در سال 268 در گذشته است. اگر او در آن روز 20 سال داشت، طبعاً تولد او همان خواهد بود كه ياد آور شديم.
او در منطقهاي به نام «ماتريد» كه يكي از بخشهاي سمرقند در «ماوراء النهر» است ديده به جهان گشود و سپس به نامهاي «ماتريدي» سمرقندي و يا علم الهدي معروف شده است و گويا از نظر نسب به «أبو أيوب انصاري» ميرسد كه ميزبان پيامبر گرامي بود. (بياضي: اشارات المرام/ 23)
او در عقايد و كلام و فقه از امام مذهب خود، ابو حنيفه پيروي نموده، و از اين افراد نيز درس آموخته است:
1 – ابوبكر احمد بن اسحاق جوزجاني 2 – ابو نصر احمد بن العياض 3 – نصير بن يحيي، تلميذ حفص بن سالم پدر مقاتل 4 – محمد بن مقاتل ( اشارات المرام/ 23)
كلام اهل سنت ساخته و پرداختة دو نفر است يكي حنفي و ديگري شافعي است، حنفي ابومنصور ماتريدي و شافعي ابوالحسن اشعري است. ( مفتاح السعادة و مصباح السيادة 2/22 – 23)
مصلح الدين قسطلاني ميگويد: معروفترين فرد در علم كلام در سرزمين خراسان و عراق و شام و بيشتر مناطق، ابوالحسن اشعري است، و در ماوراء النهر ابو منصور ما تريدي است. (حاشيه كستلي بر شرح العقائد النسفيه /17)
زبيدي ميگويد: هرگاه اهل سنت گفته شود، مقصود اشاعره و ماتريديه است. (اتحاف السادة المتقين بشرح اسرار احياء علوم الدين :2/8)
گروهي از شخصيتهاي كلامياز او بهره گرفتهاند كه اساميبرخي را ميآوريم:
1 – ابوالقاسم: اسحاق بن محمد معروف به حكيم سمرقندي (340)
2 – امام ابو الليث بخاري.
3 – ابو محمد عبد الكريم بن موسي بَزدَوي.
وي جد پدر محمد بن محمد بن الحسين بن عبدالكريم بَزدَوي مؤلف كتاب «اصول الدين» است. وي در اين كتاب ميگويد: من كتاب توحيد ابو منصور ماتريدي سمرقندي را ديدم كه مطابق مذهب اهل سنت بود. پدرم از جدش عبدالكريم بن موسي كراماتي از ابو منصور ما تريدي نقل ميكرد، وجد ما، مقاصد كتابهاي مشايخ و كتاب توحيد و تأويلات را از ابو منصور ماتريدي فرا گرفت. چيزي كه هست كتاب «توحيد» ماتريدي خالي از اغلاق نيست و اگر دور از اغلاق بود، ما به همان كتاب اكتفا ميكرديم.
ابو منصور آثار فراواني از خود به يادگار نهاده و آنچه الآن موجود است، سه كتاب بيش نيست. دو تاي از آنها چاپ و منتشر شده و ديگري به حالت مخطوط باقي مانده است.
1 – كتاب التوحيد، اين كتاب بزرگترين منبع براي عقايد فرقة ماتريدي است. او در اين كتاب در اثبات آراي خود، از كتاب و سنت و خرد بهره ميگيرد و گاهي به عقل، برتري بيشتري ميبخشد، اين كتاب در سال 1390 در بيروت در 412 صفحه منتشر شده و دكتر فتح الله خليف به تحقيق نص آن پرداخته است، و همان طوري كه بزودي مؤلف اصول الدين ياد آور شده، در تعبير خالي از اغلاق نيست.
2 – تأويلات اهل سنة، اين كتاب در تفسير قرآن كريم نگاشته شده و در آن، عقايد اهل سنت و آراي فقهي امام خود ابو حنيفه را مطرح ميكند، و در حقيقت كتاب عقيدتي و فقهي است. و يك دوره تفسير قرآن است و جزء اخير آن، از سوره منافقين، تا آخر قرآن را در بر ميگيرد. و آن را دكتر «ابراهيم عوضين» به كمك شخصي ديگر در قاهره منتشر نموده است. به هنگام مقايسه، روشن ميشود كه اين دوكتاب در مسائل عقيدتي، از نظر مطلب و لفظ كاملاً به هم نزديكند.
3 – المقالات، محقق كتاب التوحيد ميگويد: نسخهاي از آن در كتابخانه هاي اروپا موجود است و اما ديگر آثار او كه نام آنها در كتابهاي ترجمه آمده، عبارتند از:
4 ـ أخذ الشرايع 5 ـ الجدل في أصول الفقه 6 ـ بيان وهم المعتزلة 7 ـ ردّ كتاب الأصول الخمسة للباهلي 8 ـ ردّ الإمامة لبعض الروافض 9 ـ الرد علي أصول القرامطة 10ـ رد تهذيب الجدل للكعبي 11ـ رد وعيد الفساق للكعبي 12 ـ ردّ أوائل الأدلة للكعبي
از اين كتابها تا كنون اثري به دست نيامده است.

---

: استاد محقق جعفر سبحاني
فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامي ج 4